Problematische 'Rituelen'

Ik zit er een beetje mee. Ligt het nu aan hem of ligt het aan mij?

Cees Nooteboom (Den Haag, 1933) behoort tot onze meest vertaalde schrijvers. Vooral in Duitsland verkoopt hij goed tot zeer goed. In ons land zijn hem enkele voorname prijzen ten deel gevallen. Een paar jaar geleden ben ik begonnen aan een bundel reisverhalen van de man, een genre dat hij met voorliefde omhelst. Het spijt me dat ik het zeggen moet, maar ik heb het boek na één hoofdstuk terzijde gelegd, want ik vond het oersaai.

Echter -- zoals ik al eerder het geschreven --, een auteur krijgt bij mij altijd minstens een tweede kans. Zo heb ik eergisteren de in 1980 verschenen roman 'Rituelen' uit de kast geplukt. Waaraan ik na een bladzijde of dertig mijn tijd ook niet verder zal verdoen. Ik ben nu eenmaal allergisch voor geschrijf als:

'Steeds somberder wakker', was Inni's advies in die dagen. Wanneer zijn nacht plaatsvond was nooit helemaal duidelijk, maar altijd werd hij in het midden ervan wakker en stierf vervolgens, tenminste, zo noemde hij het. Het is bekend dat iemand die sterft en ook maar een ogenblik de tijd heeft terwijl dat gebeurt 'zijn hele leven in een flits aan zich voorbij ziet trekken.'  Dat gebeurde Inni dus iedere nacht -- alleen, hij zag niets, omdat hij zich zijn leven tot de dag van de verschijning van zijn tante Thérèse nauwelijks kon herinneren. Alles wat hij zag was een grijze film met af en toe een sequence waarop hij, klein of al wat groter, in kleine, abrupte scènetjes meespeelde, gebeurtenissen zonder veel verband of ook wel langdurige stills van voorwerpen die op de een of andere onverklaarbare manier op de lege zolder van zijn geheugen waren blijven staan, zoals een ei op een bord in Tilburg of het enorme paarse geslacht van een toevallige buurman in een urinoir aan de Schenkkade in Den Haag.

'Rituelen' is destijds door de vaderlandse kritiek geestdriftig ontvangen. (Een van de zeer weinige uitzonderingen was NRC/Handelsblad: Modieus gezeur.) Helemaal aan het begin van zijn roman schrijft Nooteboom: Herinnering is als een hond die gaat liggen waar hij wil. De criticus van de Volkskrant hierover: Niet 'de willekeur van een hond' bepaalt wat Inni zich herinnert, maar zijn 'voorkeur voor het geritualiseerde moment.'  

Nu heb ik (onder meer) wijsbegeerte gestudeerd, aan Franse universiteiten, maar toch ben ik, naar ik vrees, te amorf om belangstelling te koesteren voor geheugens die opereren als schipperskeesjes. (En trouwens ook te dom om mij iets te kunnen voorstellen bij ogenblikken die geritualiseerd worden.)

Nee, geef mij maar de madeleine van Marcel Proust. Dat is andere koek; zelfs letterlijk.